642

“ЯНГИЛИКЛАР ИМПЕРИЯСИ”ДА УНУТИЛМАС УЧ КУН

Мактабда  ўқиб  юрган  кезларим  Би-Би-Си  ҳақида  эшитиб, журналистлари  фолиятини  бир  бор  бўлса-да  кўришни  орзу  қилардим. Ёшликдаги  орзуимга  орадан  салкам  35  йил  ўтгач  эришдим  –  “янгиликлар империя” си  фаолияти  билан  танишишга  муваффақ  бўлдим.  ЮНЕСКОнинг Ўзбекистондаги ваколатхонаси ва Ўзбекистондаги Буюк Британия элчихонаси ҳамкорлигида  бир  гуруҳ  ўзбек  журналистларининг  Лондонга  сафари Британиянинг  умумиллий  телеэшиттиришлар  ташкилоти  фаолияти  билан яқиндан  танишишдан  бошланди.  Инглиз  тилида British  Broadcasting Corporation деб номланадиган  Британия телевизион корпорацияси 1922 йили 18  октябрда  British  Broadcasting  Company  сифатида  бир  нечта  хусусий корпорациялар –  Marconi’s  Wireless  Telegraph  Company  (мазкур  компания 1922  йил  14  февралда  Буюк  Британияда  илк  2MT  радиостнциясини  ишга тушириб,  орадан  кўп  ўтмай,  1923  йил  17  январ  куни  у  ёпилган  эди), Metropolitan Vickers Electrical Company, Radio Communication Company, The British  Thomson-Houston  Company,  The  General  Electric  Company  и  Western Electric Company ҳамкорлигида ташкил топган. 1922–1924 йиллари BBC ўрта тўлқинларда бир нечта ҳудудий радиостанцияларни ишга туширади. 1927 йил 1  январда  эса  BBC  миллийлаштирилиб,  British  Broadcasting  Corporation номини  олди.  Иккинчи  жаҳон  урушига  қадар  ВВСнинг  аудиторияси  25–40 минг хонадондан иборат эди.

1939  йили BBC  National  Programme ёпилиб,  унинг  частотасида BBC BBC  Forces  Programme  радиостанциясини  ишга  туширади  ва  у  1944 йили BBC General Forces Programme деб  қайта номланади. Шунингдек, BBC Regional Programme BBC Home Serviceга айланади.

1962 йили Британия қўмитасининг маърузасида ВВС фаолияти юқори баҳоланиб, унга яна бир канал  –  BBC TV очишга рухсат берилади ва у 1964 йили  BBC1  номи  билан  эфирга  чиқади.  Ўша  йили  20  апрелда  очилишимўлжалланган  BBC2  телеканали  электростанциядаги  ёнғин  оқибатида Лондонда  чироқнинг  ўчиб  қолганлиги  боис,  очилиш  тадбирларини  шамлар ёруғида  амалга  оширади.  BBC  Two  оддий  янгиликлар  ва  уй  бекалари  учун мўлжалланган  сериалларни  кўрсатишдан  йироқ  эди.1967  йили  BBC  Home Service BBC Radio 4 га, BBC Light Programme эса BBC Radio 2 га , BBCнинг учинчи дастури BBC Radio 3 деб қайта номланади ва 1964 йили BBC Light Programme ўзининг тўртинчи канали бўлган BBC Radio 1 ни ишга туширади. Аммо  1973  йилнинг  8  октябрида LBC (London Broadcasting Company –«Лондон  радиоэшиттиришлар  компанияси»)нинг  ишга  туширилиши  ВВСни радио тўлқинларидаги монополиясига якун ясайди. Шу сабабли 1974 йили  у Ceefax  телематнлар  станциясини  ишга  туширади.  1981  йилдан  бошлаб компания компьютерлар ишлаб чиқаришни ҳам йўлга қўяди ва  1986 йилдан бошлаб BBC  Master компьютерларини  чиқара  бошлайди.  1987  йил  4  июнь куни Буюк Британия учун унутилмас кун бўлди. ВВС сунъий йўлдош орқали эфирга  чиқувчи  халқаро BBC  TV  Europe телеканалини  ишга  туширди.  1991 йили у BBC World Service Television, деб  қайта номланади. Ўша йилнинг 30 январида  BBC  World (21  апрель  2008  йилдан BBC  World  News)  ва BBC Prime (11  ноябрь  2009  йилдан  BBC  Entertainment)  бўлинади.  2002  йил  19 июндан  бошлаб  унга BBC  Food,  2008  йил  26  декабрдан  эса BBC Lifestyle ва BBC  Knowledge каналлари  қўшилади.  1998  йилдан  бошлаб  ВВС каналлари  рақамли  форматга  ўта  бошлайди.  2007  йил  1  декабрь  куни BBC HD канали  ишга  тушиб,  2013  йил  13  февралда  BBC  HD BBC  Two  HD га айлантирилади. Би-би-сининг бутунжаҳон хизмати 2007  йилдан ўнта тилдаги радиоэшиттириш-ларини  тўхтатиб,  тежалган  маблағ  ҳисобидан  араб  тилида янги  радиоканал  очади.  Шу  йилнинг  июль  ойидан  BBC  хозирча  фақатгина Буюк Британия аҳолиси фойдалана оладиган iPlayerни муомалага киритди. Бу замонавий  гаджет  орқали  фойдаланувчи  телевидение  дастурларига  уланиб, уларни кўриш имконига эга бўлади.

2014  йилда  BBC  халқаро BBC  First ва  2015  йили  халқаро BBC Brit ва BBC  Earth каналларини  ишга  туширди.  Бугунги  кунда  дунёдаги  энг машҳур  телерадиокорпорация  умумий  мавзудаги  ўн  еттита  телеканал, Шотландия  учун BBC  Alba –  ахборот-кўнгилочар  телеканали,  учта  (BBCWorld  News, BBC  Arabic  Television, BBC  Persian  Television)  халқаро телеканаллар,  муайян  мавзуга  ихтисослашган  олтита  умумиллиий телеканаллар (BBC Three – ёшлар телеканали, BBC Four – маданий-маърифий канал, CBBC ва CBeebies болалар учун мўлжалланган каналлар, BBC  News –янгиликлар  канали, BBC  Parliament –  парламент  канали,  турли  хил йўналишлардаги қирқ олтита радиостанция (ҳудудлар билан умумлашганда ўн тўртта  та  йўналишда),  умумий  мавзуда  эфирга  чиқувчи  олтита  ҳудудий, йигирма  саккиз  тилда,  шу  жумладан,  ўзбек  тилида  ҳам  эфирга  чиқувчи  ўн еттита  халқаро  радиостанциялар,  мусиқага  бағишланган BBC  Radio  6 Music ва BBC  Radio  1Xtra,  спортга  йўналтирилган BBC  Radio  5  Live  Sports Extra,  ўтган  йилларнинг  воқеаларига  бағишланган  BBC  Radio  4  Extra ва муҳожирлар учун BBC  Asian  Network эфирга чиқади. Ўзига хос бўлган  BBC Red  Button  телематнлар канали ва  bbc.com  домени остида онлайн ТВ ва онлайн  радиони ўз ичига олган йигирма тўққиз сайт фаолият юритади.

 Биринчи кун. ВВС журналистлари ўз малакаларини қаерда оширишади?

“Янгиликлар империяси” билан танишувимиз бевосита корпорациянинг журналистлар малакасини ошириш бўлими ВВС ACTION билан танишувдан бошланди.  Видеожурналист  Жонни  Рутхерфорднинг  ярим  кунлик  тренинги гуруҳдаги  малакали  журналистларга  билим  олиш  ва  ўрганишдан  инсон  ҳеч қачон  тўхтамаслиги  кераклигини  яна  бир  бор  эслатди,  десам  адашмаган бўламан.

–  Кадрда кўрсатилаётган ҳар бир нарсани томошабин ҳис қилиши керак, дейди Ж.Рутхерфорд. –  Масалан, сиз бирорта озиқ-овқат маҳсулотини суратга олаяпсиз. Томошабин унинг таъмини ҳис қилиши  учун, яъни мисол учун сабзи тўғралаётган  жараённи,  унинг  шарбати  камера  линзасига  сачраши  учун яқиндан, йирик планда олиш лозим. Айни пайтда видеожурналистлар, яъни ҳамма  жараённи  бир  ўзи  бажарадиган  журналистлар  сони  кўпайиб, операторларнинг сони 70 фоизгача қисқартирилмоқда. Агарда эътибор берган бўлсангиз  ВВС  асосан,  янгиликлар,  янгиликлар  шоуси  ва  ҳужжатли фильмларга кўпроқ эътибор беради. Янгиликларда мен ўзимга ёққан нарсани кўпроқ кўрсатишга ҳаракат қиламан. Агарда янгилик ёки видеоролик сайёҳлар учун тайёрланадиган бўлса, албатта тарихий жойларни қайта таъмирланмаган, ўз  ҳолича  қолган  қисмларини  кўпроқ  кўрсатиш  лозим.  Бу  уларнинг эътиборини кўпроқ жалб этади. Чунки ҳар бир кадр томошабинни уйғотиши зарур.

Бугунги кунга қадар ВВС ACTIONда тўққиз юздан ортиқ журналист ўз малакасини оширган. Ходимлар учун мунтазам ташкил қилинадиган семинар-тренинглар  нафақат  билимларни  оширишга,  балки  замон  билан  ҳамнафас бўлишга ёрдам беради.

Иккинчи кун. Виктория Дербешева “янгиликлар шоу”си

Бугунги  томошабин  жуда  инжиқ.  Ахборот  асрида  маълумотларнинг кўплиги  томошабин  эътиборини  жалб  қилиш  учун  янгиликни  эфирга  янги-янги  усуллар  билан  узатишни  тақозо  этмоқда.  Албатта,  бу  борада  ВВС ходимлари  доимо  изланишда.  Ниҳоят,  сафаримизнинг  иккинчи  куни “Янгиликлар  империяси”нинг  бош  биносига  қадам  қўйганимизда  ичимдаги ҳаяжонни  бир  оз  босиб  олиш  учун  гуруҳдан  орқада  қолишга  тўғри  келди. Бинога  кириш  олдиндан  маълумотлар  тақдим  қилинганлиги  боис  атиги  ўн дақиқани олди. Саккиз қаватдан иборат, салкам саккиз минг нафардан ортиқ ходим ишлаётган бино катта чумоли уясини эслатарди. Биз Буюк Британияда рейтинги  бўйича  юқори  ўринлардан  бирини  эгаллаб  турган  Виктория Дербешери янгиликлар шоусини тайёрлаш жараёнини кузатдик. Янгиликлар шоусининг асоси мақсади мавжуд ижтимоий муаммоларга телетомошабинлар эътиборини  қаратиш.  Эфирга  кетган  журналист  лавҳасидан  сўнг  студияга лавҳа  қатнашчилари  ҳамда  мутасадди  ташкилот  вакиллари  чақирилиб,  ўша заҳотиёқ  ечилмаётган  муаммоларга  жавоб  топишга  ҳаракат  қилинади. Томошабинларни  айнан  асосий  янгиликларни  кўришга  ундовчи  ва  ушбу янгиликларнинг ўзига хос рекламаси сифатида янгиликлардан олдин дастур тайёрланиб, эфирга узатилади.

Асосий  мақсадимиз  оддий  одамлар  дардини  тинглаш,  уларнинг муаммоларини ҳукуматгача етказишдир, –  дейди “Виктория Дербешери билан янгиликлар  дастури”нинг  менежери  Верити  Мерфи.  –  Интервью  олиш жараёнида  аудиторияга  ишлаш  керак  эмас.  Респондент  журналистга ишониши, унга қалбини очиши лозим. Албатта, бу журналистдан маҳоратни талаб  қилади.  Виктория  суҳбат  жараёнида  ўз  респондентини  қўллаб-қувватловчи  сўзлар  билан,  елкасидан  қучган  ҳолда  юпатиши  мумкин.Сиёсатчиларга нисбатан эса, аксинча, у жуда ҳам қаттиқўл. Муаммо ечимини топмагунича  тинчимайди.  Бизнинг  гуруҳимиз  тез-тез  журналист суриштирувини ўтказади. Албатта, бу жуда қийин жараён. Аммо ҳақиқатни юзага  чиқаришда  ёрдам  беради  ва  дастур  рейтинг  кўрсаткичининг  юқори бўлишига олиб келади.

Дастур ВВС сайтларида, ижтимоий тармоқларда ҳам кенг намойиш этилади.

ВВСнинг ўзбек хизмати билан учрашуви мароқли ўтди, десам муболаға бўлмайди. Хизмат фаолиятини мувофиқлаштириб турган Ҳамид Исмоилов ва Хайрулла  Убайдуллаев  ва  Дилором  Иброҳимованинг  айтишича,  бугунги кунда хизматда ўн нафар ўзбек журналистлари фаолият юритмоқда.

–Марказий Осиё хизмати ўз фаолиятини 1994 йили бошлаган эди, –деди биз  билан  суҳбатда  Ҳ.Исмоилов.  –  Ўша  пайти  қирқ  тўртта  хизмат  фаолият юритган  бўлса,  кейинчалик  уларнинг  сони  қисқариб,  йигирма  саккизтани ташкил  этди.  2017  йилдан  бошлаб  Шимолий  Афғонистонда  истиқомат қиладиган  ўзбеклар  учун  ўн  дақиқалик  кўрсатув  эфирга  узатила  бошлади.

Ўзбекистон  учун  эса  дунё  хабарларини  ўзбекистонликларга  ва  Ўзбекистон хабарларини  инглиз  тилида  тарқатиш  учун  онлайн  тарзда  хизматнинг интернетдаги  саҳифаси  www.bbcuzbek.com  ни,  фейсбук,  твиттер, инсаграммдаги саҳифалари https://twitter.com/bbcuzbek, https://www.instagram.com/bbcuzbek/?hl,  https://ru-ru.facebook.com/bbcuzbek олиб боради.

2017 йили Тошкентда ВВС мухбирлик шаҳобчасининг очилиши катта воқеа  бўлди.  Бу  Ўзбекистонда  бугунги  кунда  кечаётган  янгиланишлар, ислоҳатларни жаҳон аудиториясига тақдим этиш имконини беради.

Учинчи кун. ВВСдан аудитория нимани истайди?

Телетомашабинлар  учун  хизмат  қилиш  ва  уларнинг  муносабати корпорациянинг ҳаётий фаолиятини таъминлайди. Бугунги кунга  келиб ВВС аудиторияси  500  миллион  нафар  кишидан  ортиқдир.  Уларнинг  фикри  ВВС томонидан  етмиш  беш  йилдан  буён  ўрганилади.  Мухлислар  диққат-эътиборида  бўлиш учун  ташкил  этилган  Audience  Strategy  ёки  аудиторияни ўрганиш бўлимида мингга яқин ходим фаолият юритади.

Бизнинг  аудиториямиз  корпорация  юрагидир  ва  барча  фаолиятимиз уларнинг  ахборотга  эҳтиёжини  қондиришга  қаратилган,  дейди  бўлим директори Ник Норт.  –  Айни пайтда аудитория билан ишлаш уч йўналишда олиб борилади:

сўровномалар;

аудитория ҳаракатини ўрганиш;

сифатли тадқиқотлар;

телетомошабинлар  билан  шахсан  учрашиш  ва  тадбирларга

аудиториямиз вакилларини жалб этиш.

ВВС телеканали обуначилари доимо сифатли ахборотга эга бўлишлари

лозим.  Шу  сабабли  уларнинг  фикри  доимо  ёпиқ  домендаги  сайтимизда кўриниб  туради. Мустақил компания эса кўрсатув ва эшиттиришларда нима қизиқ,  нима  қизиқ  эмас  каби  саволларга  жавоб  олиб,  барча  маълумотларни бизга тақдим этади ва шунга қараб, у ёки бу кўрсатув ва эшиттириш рейтинги аниқланади.  Телевидение  ва  радиодан  эфирга  узатиладиган  янгилик  ва маълумотларнинг сифатини аниқлаш учун обуначилар орасидан маълум бир қисми  саралаб  олиниб,  ходимларимиз  уларнинг  уйларига  бориб  суҳбат ўтказишади,  бир  ҳафта  давомида  респондентлар  нимани  кўришаётгани, эшитаётгани  ҳақида  кундалик  юритишади.  Натижалар  эса  таҳлил  қилиниб, хулосаланади.  Бундай  таҳлиллар  ҳар  ҳафта  ўтказилади.  Телевидениеда  эса обуначиларнинг  телевизорларига  электрҳисоблагич  ўрнатилиб,  у  ҳар  бир дастурни қачон ва неча маротаба кўрилганлигини қайд этиб боради. Албатта, биз учун  болаларнинг фикри ҳам муҳим. Чунки улар учун алоҳида теле-  ва радиоканаллар  фаолият  юритишади.  Улар  учун  алоҳида  ҳисоблагич  ишлаб чиқилган бўлиб, тўрт ёшдан бошлаб болакай ўзи учун мўлжалланган дастурни кўраётганида  пультдаги  алоҳида  тугмачани  босади.  Бунда  биз  катталардан назорат  қилишларини  илтимос  қиламиз.  2017  йилдан  бошлаб  эса  аналог  ва рақамли  телекналларни  кўришда  болалар  ўзларини  қандай  тутишларини ўргана  бошладик.  Бу  жамият  қандай  ўзгараётганлигини  ва  болаларнинг эҳтиёжлари  нималардан  иборат  эканлигини  билиш  имконини  беради.  Айни пайтда,  ногиронлиги  бор  инсонлар  билан  ишламоқдамиз.  Жамиятимизда бундай  инсонлар  20  фоизга  яқин  кўрчаткични  ташкил  этади,  аммо  ҳозирча каналларимиздаги  кўрсатувларнинг  атиги  3  фоизигина  улар  учун мўлжалланган. Ҳужжатли фильмлар эса аксарият ҳолларда аудитория талаби билан  ишланади.  Бизнинг  асосий  мақсадимиз  Буюк  Қироллик  ҳудудида яшовчи ҳар бир инсонга, у ким бўлишидан қатъи назар хизмат кўрсатишдир.

 ВВС журналисти фаолиятига қандай талаблар қўйилади?

 ВВСда  ахборот  журналистлар  томонидан  қуйидаги  тамойилларга асосланган ҳолда тайёрланади: ҳақиқат ва аниқлик, холислик ва мустақиллик, жамият  манфаатларини  устун  қўйиш  ва  ўз  аудиториясига  ҳисобот  бериш. Мазкур талабларга ҳар бир журналист риоя қилади. Ахлоқий қоидаларга эса инсонни  камситмаслик,  одамларга  нисбатан  атамаларни  ишлатишда  эса эҳтиёт бўлиш  лозим.  Қуйида  айнан  ВВС  журналистлари  риоя  этадиган  бир нечта қоидани келтирамиз:

репортер касбий фаолиятидан келиб чиққан ҳолда фикрини билдириши

мумкин; яхши журналистика жамиятнинг турли қатламларида у ёки бу ҳодиса, воқеа ҳақида фикрини шакллантира олади;

интервью қатъий ва ўзаро ҳурматга асосланган бўлиши лозим;

аудитория фикрини доимо инобатга олиш зарур;

телетомошабин, радиотингловчини ҳеч қачон алдаманг.

Наргис ҚОСИМОВА тайёрлади.

Улашинг: