— Азиз Абдуқаҳҳорович, Сиз 2022 йил 30 декабрдан ҳозирги Экология вазирлигига раҳбар этиб тайинландингиз. Ундан олдинги фаолиятингизга назар ташласак, иқтисодий-молия соҳасида катта натижаларга эришгансиз. Биламизки, иқтисоднинг асосида даромад олиш ётади. Буни сиз Экологияга келишингиздан олдин туризм соҳасида намоён эта билдингиз. Ҳозирда кўпчилик табиатга даромад манбаи сифатида қарайди. Бу қанчалик тўғри? Иккита эко, яъни экология ва экономика қай даражада бир-бири билан чиқиша олади?
— Ўзбекистонда табиатга даромад манбаи сифатида қаралиб, аксарият ҳолатда уни муҳофаза қилиш ҳам шахсий бойлик орттиришга айланиб кетмоқда. Экология вазири бўлганимдан буён бу ерда кўп ачинарли ҳолатларга дуч келдим. Инсон ҳаётини табиатсиз тасаввур қилиб бўлмайди, бу ерда мен бир томонлама ёндашувга қаршиман. Аслида, табиатга моддий манфаатни қондирувчи восита сифатида эмас, ҳаётимизнинг муҳим бир қисми, яшашимизни таъминлаб бераётган бир маскан сифатида қарашимиз лозим. Одамзот табиатга зарар келтирмай, у билан ҳаётини уйғунликда қуриш ҳақида ўйлаши керак.
Ўзингизга маълум, юртимиз аҳолиси сони йилдан йилга шиддат билан ошиб бормоқда. Бу эса уларнинг барчасини озиқ-овқат билан таъминлашни, яъни қишлоқ хўжалигини ривожлантиришни тақозо этади. Табиийки, бу жараёнда атроф-муҳитга зарар етади. Демак, уйғунлик, “яшил иқтисодиёт”га ўтишни айнан шу соҳадан бошлашимиз талаб этилади.
Шу ўринда “Нима учун бундай ҳолатга келиб қолдик?” деган савол туғилади. Аввало, “экотуризм” тушунчасини аксарият одамлар нотўғри тушунишади. Масалан, айрим тадбиркорлар экотуризм деганда ўрмонларни йўқ қилиб, табиатга зарар етказган ҳолда ўзининг 10 та будкасини қўйиш, у ерда овқат пишириб, мусиқани баландлатиб дам олишни тушунади. У бу иши табиатга, ёввойи ҳайвонларга салбий таъсир қилишини ўйлаб ҳам кўрмайди. Ҳатто айрим муҳофаза ҳудудларининг қўриқчилари ҳам шахсий манфаатини ўйлаб, табиатга зарар келтиради. Умуман олганда, кўпчилигимизда экологик маданият, ижтимоий масъулият йўқлиги учун бугун бу борада кўплаб муаммоларга дуч келяпмиз.
Экология масъуллари юқоридаги каби қонун бузилиши ҳолатларига бефарқ қараб келган. Натижада муаммолар кўлами кенгайиб бораверган. Бироқ Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлиги ташкил топганидан кейин бу йўналишда сезиларли ўзгаришлар кўзга ташлана бошлади. Аввало, давлатимиз раҳбари ўз чиқишларида экологик муаммоларни бартараф этишга алоҳида эътибор қаратдилар. Ҳукумат томонидан соҳани ривожлантиришга оид қонун ва ҳужжатлар қабул қилинмоқда. Вазирлик томонидан турли экологик ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш, уларни ўз вақтида бартараф этиш ва ходимлар малакасини ошириш масалаларига жиддий эътибор қаратилмоқда. Экоинспекторларнинг самарали фаолият юритиши учун қулай шароитлар яратилмоқда, улар ҳам ўз навбатида табиатдан даромад кўришни эмас, балки уни асраш кераклигини тушуна бошлашди. Шундай экан, бугунга келиб иқтисодиёт ва экологияни уйғунлаштириш энг муҳим вазифалардан бири эканини англай бошлади.
— 2021 йили ноябрь ойида экотуризмни ривожлантириш учун ер ажратиш масаласи қай даражада ҳаққонийлигини билиш мақсадида Жиззах вилоятининг Бахмал тумани ўрмон хўжалиги тасарруфидаги ерлардан жой олиш учун Бахмал давлат ўрмон хўжалиги ўрмон кадастри мутахассиси Зафар Раҳматуллаевга барча ҳужжатларни топширдим. Узоқ оворагарчиликлардан сўнг 2022 йил июнь ойида 500 минг сўм давлат божини тўлаб, ijara_urmon.uz сайтидан регистрациядан ўтдим. Аммо 2023 апрелда З.Раҳматуллаев “Ерлар аукцион орқали сотилди, сизни топишнинг иложи бўлмади, сизнинг номингиздан бизнинг ходимлар ўйнади ва ютқазишди” деб жавоб берди. Бундан кўриниб турибдики, ер ажратиш масаласида ҳам жуда катта коррупцион ўйинлар бўлмоқда, тўғрими?
— Мазкур тизимда муаммолар етарлича. Соҳада коррупция борлигини инкор этиб бўлмайди. Шундай бўлса-да, таъкидлаш лозимки, вазирлик ташкил топганидан кейин коррупцион ҳолатларга қарши кескин чоралар кўрилмоқда. Олдинги рухсатномаларни бекор қилиш ҳақида топшириқ бердик. Вазият қатъий назоратга олинди. Бундан кейин айбдорлар, албатта, қонун олдида жавоб беради.
Айни пайтда экотуризмни ривожлантириш бўйича муаммолар талайгина. Экотуризм маҳаллий аҳолининг фаол ижтимоий-иқтисодий иштирокини ва мазкур фаолият туридан даромад олишини таъминлайди. Аммо бундай ҳудудлар кўпинча қўриқхоналар, биосфера резерватлари ёки уларга яқин жойлардан ташкил топган. Улар таркибида йўқолиб бораётган ҳайвонлар ва ўсимликларнинг ўнлаб ёки юзлаб турлари мавжуд. Ушбу ҳудудлар қонун ҳимоясида ва одатда нафақат оммавий кириш мумкин эмас, балки қўриқхона ходимлари ва олимлардан бошқа кишиларнинг кириши учун ҳам ёпиқ ҳисобланади. Зеро ушбу ҳудудларга кирувчилар оқимининг кўпайиши инсоннинг табиатга қўпол аралашуви бўлиб қолади. Бу қўриқланаётган ҳудудларнинг ифлосланишига олиб келиши, улардаги экотизим яхлитлигига таҳдид солиши мумкин.
Бугунги кунда экотуризм объектларининг барчасига қатор талаблар қўйилмоқда, чунки ҳаво ҳароратининг кўтарилиши, кунлар исиши натижасида ҳар йили ёзда одамлар шаҳардан салқин жойга, асосан, тоққа боришади. Бу эса биздан экотуризм объектларида “пикник” зоналари, экосайёҳлик йўлакларини яратиш, экоҳудудларга бориш учун поездлар қўйиш, “канатка”лар ўрнатиш ва бошқа қулайликлар яратишни талаб қилади.
Таъкидлаш жоизки, экологик маданиятни болаликдан, мактабдан, боғчадан шакллантириш лозим. Масалан, Жанубий Корея, Япония аҳолиси биздан тўрт карра кўпроқ ва уларда экотуризм жуда яхши ривожланган. Минглаб одамлар тоққа дам олгани чиқади, лекин тоғлар топ-тоза, логистикаси ҳам зўр. Ўзим Японияда таҳсил олганман ва биз туризм объектларига кўп чиқардик. Борганингиздан назоратчилар қўлингизга чек бериб, қандай ҳаракат қилишингизни тушунтиради. Қоидани бузсангиз, каттагина жарима тўлайсиз. Баклажкани топширсангиз, сизга кешбек беришади, жараён назорат қилинади. Ўзимизда ҳам худди шу тизимни йўлга қўймоқдамиз. Жумладан, Зоминдаги меҳмонхона атрофини тўр билан ўраяпмиз. Дам олувчилар табиат гўзаллигидан баҳра олишади, аммо тўрнинг у ёғига ўтишмайди. Афсуски, бир-икки масъулиятсиз ходимларни ишдан бўшатдик. Маълум бўлишича, бу ходимлар қўриқланадиган зоналарга ҳам уй қуришга ҳаракат қиладиган одамларга ер сотиш учун ўзлари ерни ёқишга рухсат берар экан. Биз бу ишларни ўргандик ва зарур чора-тадбирларни қўллаяпмиз.
Шу ўринда давлатимиз раҳбари ташаббуси билан виза режими анчагина енгиллашганини айтиб ўтишим керак. Айни пайтда Ўзбекистонга 94 давлат фуқаролари, хусусан, Озарбайжон, Грузия, Австралия, Аргентина, Италия, Канада, Бельгия, Швеция, Янги Зеландия, Бирлашган Араб Амирликлари, Португалия, Польша, Хорватия, Буюк Британия, Германия, Франция ва бошқа давлатлар фуқаролари визасиз киришлари мумкин. Бу эса юртимизга келадиган хорижий сайёҳлар сони янада ошишига ва экотуризмни ривожлантиришга хизмат қилмоқда. Қолаверса, хорижий туристлар сонининг ошиши даромаднинг ҳам ортишига хизмат қилади.
— 2023 йил апрель ойида Қашқадарё вилояти, Чироқчи туманида Тянь-Шан қўнғир айиғининг ўлдирилиши шов-шув бўлиб, жиноий иш қўзғатилганди. Ўзингиз ҳам Бош прокуратурага шу масалада тақдимнома киритганингиз ҳақида гапирган эдингиз. Аммо айиқ ўлдирилгач, иккинчи куни унинг жасади Қарши ветеринария бошқармасининг печида куйдирилди. Яъни жиноят излари йўқотилди. Ўшандан буён бу иш ҳақида бирор жойда ахборот берилмаяпти. Жиноят иши бўйича жараён қайси босқичда? Айбдорлар жазоланадими?
— Бу борада ички текширув ўтказдик. Айиқнинг ўлимига вазирлик ходимларининг ўз ишларига совуққонлик билан ёндашганлиги сабаб бўлган. Аслида айиқ билан боғлиқ ҳолатлар ундан аввал ҳам кузатилган. Бунинг ечими оддий, яъни ҳар бир вилоят бошқармасини йиртқич ҳайвонларни ухлатиб қўядиган қурол билан таъминлаш керак эди, бугунга келиб барча ҳудудларни мана шундай қуроллар билан таъминладик. Бу ёввойи йиртқич ҳайвонлар билан боғлиқ ҳолатларни уларга шикаст етказмаган ҳолда бартараф этиш имконини беради.
Хўш, ёввойи ҳайвонлар билан тўқнашиш ҳолатлари нега кўпаймоқда? Сабаби шуки, юртимизда аҳолининг кўпайиши натижасида сувли ерларни ўзлаштириш кучайди. Ҳатто ўрмонларнинг ичида уй қуриб яшаётганлар ҳам бор. Яъни, аслида, ёввойи йиртқич ҳайвонлар бизга ҳужум қиляпти, деган фикрдан кўра биз уларнинг яшаш ҳудудини эгаллаб оляпмиз, десам, тўғрироқ бўлади. Бундан ташқари, ўтган йилдаги аномал совуқ ҳарорат туфайли ўрмонлар ҳудудидаги меваларни совуқ уриб кетган, бу эса табиат бағрида яшовчи ҳайвонларнинг озуқаси. Шу каби қатор омиллар туфайли кўплаб муаммоли вазиятлар юзага келмоқда. Одамлар буларнинг барини тўғри тушунтиришимиз керак.
Чироқчида ўлдирилган Ўзбекистон Қизил китобига киритилган қўнғир айиқ воқеаси бўйича Экология вазирлиги томонидан Бош прокуратурага тақдимнома киритилган, улар томонидан жиноий иш қўзғатилган. Айбдорлар жазосиз қолмайди.
— Сўнгги пайтларда инспекторларнинг жонига қасд қилиш ҳолатлари кўпайди. 20 июнь куни Бекобод шаҳар Экология бўлими бошлиғи, давлат инспектори Муҳаммаджон Фозилов хизмат вазифасини бажараётган вақтида пичоқланганди. Кўп ўтмай июль ойида браконьер Бухоро вилояти Қоровулбозор тумани экология бошқармаси бошлиғи Мирали Ҳожиевга ўқ узиб, уни ярадор қилган. Ботимизга кўплаб инспекторлардан ишлаш учун оддий шароит йўқлиги, хоналар қишда совуқ, ёзда иссиқлиги, техник таъминоти йўқлиги, маоши камлиги ва шу билан бирга табиатни қуролланган браконьерлардан қуруқ қўл билан ҳимоя қила олмаётганлиги ҳақида шикоят қилишади. Қачонгача экоинспекторлар браконьерларни фақат гувоҳномалари билан қўрқитишади?
— Инспекторларга қурол бериш ечим эмас, ечим — ҳуқуқбузарларни камайтириш чораларини кўриш. Таҳлилларга кўра, илгари инспекторлар қурол олиб юришган. Аммо уларнинг ҳеч бири браконьерларга қарши қурол ишлатмаган. Ҳозир ҳам инспекторларга қурол берган тақдирингизда, улар браконьерларни отишмайди ва браконьерлар буни яхши билади. Чунки бизда инсон қадри деган тушунча бор, ҳатто жиноятчи бўлса ҳам отиб ташлай олмайсиз. Фақат чегара ҳудудларда хавфли ҳайвонлар бор жойларда фаолият олиб бораётган экоинспекторларга пневматик ёки резина қурол бериш мақсадга мувофиқ.
Браконьерлар фаолиятига чек қўйиш мақсадида Экология вазирлиги ва ҳудудий бошқармалар инспекторлари томонидан доимий рейд тадбирлари олиб борилмоқда. Ноқонуний ов билан шуғулланган қонунбузарларга қатъий жазо чоралари қўлланилмоқда.
— Вилоятларда аксарият ҳолатларда экология бошқармаларини ҳокимиятда турли лавозимларда ишлаган номутахассислар бошқармоқда, аҳвол эса яхшиланмаяпти….
— Экологиянинг энг катта муаммоси ҳам айнан профессионал мутахассислар камлигидадир. Илгари соҳа мутахассисларининг маоши 4-5 миллион сўмдан ошмас эди. Табиийки, бу маошга яхши мутахассисни жалб қилиб бўлмайди. Экология вазирлигида фаолият бошлашим билан кадрлар муаммосини таҳлил қилиб чиқдим. Афсуски, бошқармаларга ўз ишини эплай олмай, ишдан ҳайдалиб, “бўлаверади” қабилида тайинланганлар бор. Билими, салоҳияти кучли мутахассислар эса саноқли.
Шунинг учун бугун айнан экология соҳасида билимли кадрларни етиштиришга катта эътибор қаратиляпти. Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев қарори билан Марказий Осиё атроф-муҳит ва иқлим ўзгаришини ўрганиш университети, яъни “Green University” ташкил этилди. Мақсад маҳаллий, минтақавий ва глобал экологик муаммоларни самарали бошқариш, экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш соҳасида минтақавий ҳамкорликни мустаҳкамлаш, илмий ва интеллектуал салоҳиятни амалга оширишда инновацион ғоялар, амалиёт ва технологияларни жорий этишдан иборат. Малакали мутахассисларни кўпайтирмасак, соҳада ҳеч нарса ўзгармайди.
— Сўнгги йилларда нафақат оддий ҳайвонлар, балки Қизил китобга киритилган жониворлар ҳам кўплаб йўқ қилинмоқда. Ўзбекистон ўз флора ва фаунасини тиклаб олиши учун овга мораторий қўйиш вақти келмадими?
— Афсуски, бизда овчилик даромад манбаига айланиб кетган. Ўйлашимча, аҳолида қурол кўп ва уларнинг аксарияти рўйхатдан ўтмаган. Милтиқни сақлаганлик учун эса тўлов кам.
Аввало, ҳар бир овчи гувоҳнома олаётганида Қизил китобдаги ҳайвон ва жониворлар бўйича имтиҳон топшириши шарт. Бундан ташқари, овчиларга рухсатнома кўрсатилганидан ортиғини отса, табиатга, жониворларга зарар келтирса, жуда катта жарималар қўйилиши керак.
Овчилик иқтисодиётга яхшигина фойда келтириши мумкин. Масалан, Африкада кўп ҳайвонлар Қизил китобга киритилиб, йўқ бўлиб кетиш даражасига келиб қолганди. Улар айнан насл қолдиришга яроқсиз, касал ҳайвонларни хориждан келган овчиларга маълум маблағ эвазига ов қилишга рухсат бериб, соғломларини сақлаб қолишди.
Чет элда овчилар балиқни тутиб, у билан суратга тушиб, кейин қўйиб юборишади. Бизга келадиган 99 фоиз чет эллик овчилар шунчаки қизиқиш учун ов қилишади. Маҳаллий овчилар эса, афсуски, нафсига қул бўлиб, кўпроқ даромад топиш учун овчилик билан шуғулланишади. Шунинг учун биз хориж амалиётини қўллаб, чет эллик овчилардан тушадиган даромадни яна табиатга қайтаришимиз керак.
Бундан ташқари, бизда аксарият овчилик хўжаликларида шароит яхши эмас. Ҳамма ёқ чиқиндига тўлиб кетган. Ов хўжаликлари, аслида, ҳайвонларни кўпайтириши, уларга яшаши учун шароит яратиши, шундан кейингина ов қилишга рухсат бериши зарур.
Мораторий масаласига келсак, уни бир йилга эмас, камида 5 йилга жорий қилиш лозим. Бу, албатта, Ўзбекистон табиатининг анчагина тикланиб олишига замин яратади.
— Яқинда Фарғона ҳайвонот боғига бордингиз, фаолияти билан танишиб, маслаҳатлар бердингиз. Қишда мазкур ҳайвонот боғида шароит бўлмагани учун жирафа нобуд бўлган эди. Умуман олганда, Ўзбекистонда ҳайвонот боғларининг аҳволи жуда абгор. Энг ёмони — уларнинг кўпчилиги Маданият вазирлиги тасарруфида бўлганлиги. Ҳайвонот боғларини тартибга келтирса бўладими? Ўзи улар керакми?
— Албатта, ҳайвонот боғларининг Маданият вазирлиги тасарруфида бўлиши нотўғри. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 31 майдаги “Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлиги фаолиятини самарали ташкил этиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-171-сон қарорига асосан Тошкент, Фарғона ва Термиз шаҳарлари ҳайвонот боғлари вазирлигимиз тасарруфига ўтказилди.
Ҳайвонот боғларининг асосий вазифаси табиатда йўқолиб кетаётган ҳайвонлар популяциясини сақлаб қолишдан иборат. Ўзбекистондаги ҳайвонот боғлари концепциясини буткул ўзгартириш керак. Ҳайвонот боғига борганда ҳайвон эмас, одам экспонат бўлиши лозим. Германиянинг Росток шаҳрида йирик ҳайвонот боғи бор. Табиий тўсиқлар қўйилган, ташриф буюрган одам ва ҳайвон орасида масофа йўқ. Бундан ташқари, яқинда айнан ҳайвонот боғларини бошқариш бўйича 30 йиллик тажрибага эга таниқли немис мутахассиси Удо Нагелни Ўзбекистонга таклиф қилдик. Удо Нагел 1992 йилдан 2022 йилга қадар Европадаги энг яхши ҳайвонот боғларидан бири – “Росток” ҳайвонот боғи директори сифатида фаолият юритган. “Росток” унинг раҳбарлиги даврида, яъни 2018 йилда ўз тоифаси бўйича Европанинг энг яхши ҳайвонот боғи деб тан олинган.12 июль куни У.Нагел ва Экология вазирлиги вакиллари ўртасида учрашув ташкил этилди. Шунингдек, Фарғона ва Термиз шаҳар боғлари бошқарув тизими, хизмат кўрсатиш даражаси, инфратузилмасини ўрганиш, тавсия ва таклифлар ишлаб чиқилди.
Айни пайтда биз ҳукуматга ёввойи ҳайвонларни цирк томошаларига олиб чиқишни тақиқлаш таклифини киритдик, чунки ривожланган давлатларда циркда ёввойи ҳайвонлардан фойдаланиш тақиқланган. Уй ҳайвонлари, яъни мушук ва итлардан фойдаланиш муаммо эмас, зеро улар минг йиллардан бери одамлар билан бирга яшаб келмоқда. Аммо ёввойи ҳайвонларни қийнаш орқали уларни маълум бир машқларни бажаришга мажбурлаш нотўғридир.
— “Яшил макон” умуммиллий лойиҳаси мана бир неча йилдирки республика бўйлаб давом этиб келмоқда. Яқинда сизнинг Олий Мажлисдаги ҳисоботингизда унинг муаммолари ҳақида гапириб ўтдингиз. 2 миллиондан зиёд дарахтлар экилмай, халқнинг пули талон-тарож бўлган. Вазирлик тизимнинг самаралироқ бўлиши учун қандай чора-тадбирлар олиб бориши кўзда тутилган?
— “Яшил макон” бугунги кунда ўз самарасини бераётган, Президентимиз ташаббуси билан илгари сурилаётган кенг кўламли дастур. Тўғри, 2 миллионта дарахт — катта рақам, лекин умумий экилган дарахтлар сонига ҳисоблайдиган бўлсак, атиги 1 фоизга тенг. Қолган 99 фоиз дарахт парвариш қилинмоқда. Ўз навбатида, 2 миллионта дарахтнинг қуриб қолишидан керакли хулосалар чиқарилди, қаерда хатога йўл қўйилгани англаб етилди. Иш бор жойда хато бўлади.
Бугунги кунда энг асосий муаммолардан бири — дарахтларнинг ноқонуний кесилиши. Биринчидан, вазирлик томонидан дарахтларни ноқонуний кесишга қарши чораларни кучайтирдик. Иккинчидан, аҳолининг дарахтларга нисбатан муносабатини ўзгартириш вақти келди. Дарахтни ноқонуний кесаётган фуқаро, тадбиркор ким? Ўзбекистон фуқароси. Айтмоқчиманки, жамиятимизда бундай ҳолатларга нисбатан чидамсизлик муҳитини яратишимиз керак, атроф-муҳит билан боғлиқ масалаларга бефарқ бўлмаслик керак.
Бу борада вазирлик томонидан яна бир муҳим ишга қўл урилди яъни энди дарахтларни кесиш ёки кўчириш жамоатчилик эшитуви орқали ҳал қилинмоқда. Хориж давлатлар амалиётида бу аллақачон мавжуд.
Шу ўринда таъкидлашим лозим бўлган яна бир жиҳат бор. Дарахт кесилиши билан боғлиқ ҳуқуқбузарлик содир бўлса, фақат Экология вазирлигига урғу берилади, дарахтни кесган тадбиркор ёки фуқаро четда қолиб кетади. Ҳуқуқбузар телевидениега чақирилиб, қилган қилмиши учун халқ олдида жавоб беришга ҳисобдор қилинса, бу бошқаларга сабоқ бўлади. Тадбиркорлар дарахт кесишидан олдин ўйлаб кўради. Лекин кўпчилик дарахт кесилганда фақат Экология вазирлиги ва инспекторларини айблашга одатланиб қолган.
Яна бир жиҳат — дарахтларни экиш бўйича мутахассис етарли эмаслиги ҳам панд беради. Масалан, айрим ҳолатларда 50-60 йил аввалги касал дарахтларнинг уруғини олиб, кўкартириб, экишмоқда. Бунақа дарахтлар ҳеч қачон ўсиб кетмайди, нимжон бўлади. Шунинг учун дарахт экиш бозорини ривожлантирмоқчимиз. Хусусий компаниялар келсин, ғолиб бўлсин, биз ер берамиз. Мақсадимиз — Ўзбекистонда эгасиз дарахт қолмаслиги, ҳамма ўз дарахтига жавоб бериши керак.
Таъкидлаш жоизки, Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг қонун бузилиши ҳолатлари бўйича позицияси қатъий: дарахт кесиш, унинг атрофини бетонлаш ва бошқа ҳуқуқбузарликка йўл қўйган фуқаролар, нафси устунлик қилиб, бу каби ҳолатларга аралашган соҳа мутахассисларига қатъий чоралар кўрилади.
— Чиқинди муаммосига ҳам тўхталсак. Биламизки, чиқинди полигонларига қурилиш чиқиндилари қабул қилинмайди. Натижада қурувчи тадбиркорлар қурилиш чиқиндиларини дарё бўйларига ташлашмоқда. Бу ҳолат бартараф этиладими?
— Чиқинди полигонлари қурилиш чиқиндиларини қабул қилади. Фақат бунинг маълум тўлови бор. Тўловдан тушган пуллар полигон фаолиятини яхшилашга сарфланади. Муаммо шундаки, айрим тадбиркорларимиз белгиланган тўловни тўлашдан қочиб, қурилиш чиқиндиларини дуч келган жойга, хусусан, дарё бўйларига ташлаб кетишади. Албатта, белгиланмаган жойларга чиқинди ташланиши каби ҳолатларни бартараф этиш борасида вазирлик томонидан катта ишлар амалга оширилмоқда. Хусусан, айни дамда бутун республика бўйича онлайн кузатув камералари ўрнатиляпти. Хусусан, Тошкент шаҳри ва вилоятида 200 га яқин камералар қўйилмоқда, шунингдек бугунга келиб Андижон, Наманган, Бухоро ва Сирдарё вилоятларида ҳам камералар ўрнатилди. Шу тариқа республика бўйича йил якунига қадар 1000 га яқин камера фаолияти йўлга қўйилади.
Бу камералар нафақат белгиланмаган жойга чиқинди ташлаш, балки бошқа турдаги экологик ҳуқуқбузарликларни ҳам аниқлайди ва ўз вақтида чора кўриш имконини беради.
Бундан ташқари, мамлакатимиз бўйлаб чиқинди ташланиши билан боғлиқ ҳуқуқбузарликларга қарши доимий рейд тадбирлари ҳам ўтказиб келинмоқда. Аҳолининг бу борадаги мурожаатлари ўз вақтида ўрганилиб, муаммолар бартараф этилмоқда, керакли чоралар кўрилмоқда.
— Яқинда ASK раҳбари Андриан Нил ekolog.uz га берган интервьюсида “Мени ранжитаётган нарсалардан бири айнан ўша экологик миллий дастурларда вазирлик ва идораларинг ўзаро координациясининг заифлиги ва баъзи вазиятларда умуман йўқлиги. Масалан, қишлоқ хўжалиги вазирлиги, экология ҳамда сув хўжалиги вазирлиги билан ҳамкорлик қилиши талаб этилиши” деб жавоб берган эди. Бунинг ечими нимада деб ўйлайсиз?
— Шу пайтгача интеграция йўқ эди, ироқ ҳозирда барча вазирликларда Экология дипломатияси бўлимлари ташкил этилиб, бу энг аввало ички интеграцияни йўлга қўйиш учун амалга оширилди.
Таъкидлаш жоизки, экологик муаммолар барча соҳалар учун тегишли ва уларни фақатгина ҳамкорликда ҳал қилиш мумкин. Бунинг учун эса ҳар бир вазирлик айнан зиммасига юклатилган вазифани бажариши ва буни бошқа вазирликлар билан келишилган ҳолда амалга ошириши зарур.
— Сув масаласи Ўзбекистонда бевосита иқлим ўзгариши билан боғлиқ. Вазирликнинг номи ўзгариб, иқлим ўзгариши қўшилди. Бу жуда ҳам катта ва жиддий масала. Афсуски, сувга нисбатан ваҳшийларча муносабат, айниқса дарёларимиздан қум-шағалларни олиниши оқибатида дарёлар суви қуриб бормоқда. Қўлланилаётган жарималар таъсир қилмаяпти. Муаммони ечимини нимада кўрасиз?
— Биринчи навбатда “Хавфсиз дарё” ДУК вазирлик тасарруфига ўтказилди. Аммо бу чигал масала ва яхшилаб ўйлаб, иш тутишни талаб қилади. Чунки ҳозир вазирлик томонидан дарё ўзанларидан қум-шағал қазиб олиш тўхтатиб қўйилса, қурилишлар ҳам тўхтаб қолади. Шу сабабли келишилган ҳолда дарё ўзанлари ва қирғоқларини мустаҳкамлаш жараёнида ортиб қолган қум-шағалдан қурилиш учун фойдаланишга рухсат берилади. Айни дамда 90 тагача тоғда карьер тайёрланмоқда. Қурилиш соҳаси ана шу карьерларни ўзлаштириши учун маълум вақт берилади ва шу орқалигина муаммони ечиш мумкин.
— Мазмунли суҳбатингиз учун раҳмат.
Наргис Қосимова суҳбатлашди.